Planetaryum (Gezegenevi)

Planetaryum , yarımküre biçimindeki ta­vanında gökyüzündeki yıldızların ve gezegen­lerin ışıklı noktalar olarak gösterildiği ve içinde izleyiciler için oturacak yerler bulunan bir yapıdır.

İyi bir planetaryum gökyüzünün gece görü­nümünü gerçeğe çok uygun olarak canlandı­rabilir. Yapay bir gökkürenin görsel olarak sergilendiği bu gösterinin başında, izleyicile­rin gözlerini karanlığa alıştırmak için ışıklar yavaş yavaş karartılır. Sonra, salonun ortasın­da bulunan bir gösterici (projeksiyon makine­si) kullanılarak gökcisimlerinin gökyüzündeki görünümü ışıklı noktalar biçiminde tavanda canlandırılır.

Elektrik motorlarıyla döndürü­len gösterici, gökcisimlerinin gökyüzündeki görünür hareketlerinin tavanın üzerinde görülebilmesini sağlar. Göstericinin hareketi hızlandırılarak ya da geri çevrilerek gökyüzü­nün belirli bir tarihteki ve belirli bir andaki görünümü canlandırılabilir. Planetaryum gös­tericisi gezegenlerin, kuyrukluyıldızların, bu­lutsuların ve öbür gökcisimlerinin büyütülmüş resimlerini de gösterebilir; bir uzay aracı içinde uzayda yol alınıyormuş izlenimini ve­ren görüntüler de sergileyebilir.

Planetaryum gösterileri, çocuklara olduğu kadar yetişkinlere de astronomiyle ilgili konuların anlatılmasında büyük değer taşıyan bir öğretim aracıdır. Bu gösteriler sırasında çoğu kez canlı bir müzik eşliğinde açıklayıcı bilgiler verilebilir ya da banda alınmış yorumlar yayınlanabilir.

Başlangıçta planetaryum sözcüğü gezegen­lerin (Güneş’in çevresindeki hareketini göste­ren mekanik modeller için kullanılırdı. Günü­müzdeki anlamıyla ilk planetaryum 1923’te Münih’te Deutsches Museum’da açıldı. Bu planetaryumun gelişkin mercek sistemleri, ışık kaynakları, motorlar ve dişlilerden oluşan göstericisini, bu alanda günümüzde de ünlü bir kuruluş olan Alman Zciss şirketi yapmıştı. Dünyanın en büyük planetaryumu SSCB’dedir. Moskova’daki bu planetaryumun kubbe çapı 25.15 metredir.