Tramvay İkilemi

Bir tramvay yolunun yakınlarındasınız. Derken uzaktan yaklaşan bir tramvayın sesini duyuyorsunuz. Bir bakıyorsunuz ki tramvay yolunun üzerinde ellerinde aletleri olan beş işçi. Ama çok geç işçiler toparlanıp kalkana kadar tramvay onları ezmiş olacak. Birden tren raylarını kontrol eden makasın tam yanınızda olduğunu görüyorsunuz. İkilem bu ya, diğer yolun üzerinde de biri olduğunu fark ediyorsunuz. Ne yapardınız? Kolu çekip beş kişinin hayatını kurtarmak için tramvayı o bir kişinin üzerine yönlendirir miydiniz?
Cevabınız evet mi?

Pek ala o zaman senaryoyu biraz değiştirelim. Bu sefer tramvay yolunun üzerindeki bir üst geçittesiniz. Tramvay yine o beş kişinin üzerine doğru ilerliyor. Yanınızda bu trajik durumu sizinle birlikte izleyen cüsseli bir adam var. Biliyorsunuz ki adamı köprüden iterseniz o iri cüsseli adam yolu tıkayacak ve beş kişin hayatı kurtulacak. Bu durumda kararınız ne olurdu? Hayır mı?

Felsefeci Phlipia Foot’un attığı bu ikilem sonuçlar açısından aynı olsa da duygular işin içine girdiğinde insanların farklı kararlar verdiğini gösteren etkileyici bir örnek.

Bu sorulara muhatap olan birçok kişi birinci senaryonun sonundaki soruya olumlu yanıt verirken ikinci senaryodakine olumsuz cevap veriyor.
Tabi ki az da olsa ikinci senaryonun sonundaki soruya “beş kişinin hayatını kurtaracak şekilde davranır ve adamı köprüden iterdim.” diyerek faydacı yaklaşımı elden bırakmayanlar her zaman vardır. Faydacılık, en fazla faydayı sağlayan seçeneği seçtiğimizde doğru hareket etmiş olacağımızı savunan bir felsefi akımdır. Yine de bazılarımız için ikinci durumda faydacı davranmak ahlaki değil. Sonuçlar açısından her iki durumda aynı ama, iyi bir amaç için de olsa kötülük yapılamaz diyebilir.

Bu ikileme muhatap olan bireylerin beyin aktiviteleri de farklılık göstermekte birinci senaryoyu düşünürken dorsolateral prefontal korteksleri nin ön bölgelerinde hareket görülmüş. Duyguların daha çok dahil olduğu ve faydacı yargılar veremediğimiz ikinci senaryoda ise cingulate korteksi nin ön bölgelerinde etkinlik artmaktadır. Ayrıca bu bölge beynimizin yanıt çatışması yaşadığımız durumlarla ilişkilendirilen bölgesi.